Jest też jednym z najstarszych, ponieważ znajdująca się w połowie drogi, między Wrocławiem a Opolem, osada po raz pierwszy została opisana w 1234 roku.
Miasto rozwijało się bardzo pomyślnie, bo już 100 lat później zostało wybrane na stolicę księstwa, które istniało aż do 1675 roku, czyli do śmierci ostatniego z Piastów - Jerzego IV Wilhelma. Rozwój miasta był możliwy dzięki dogodnemu położeniu na skrzyżowaniu szlaków handlowych. To właśnie w Brzegu przebiegała ówczesna “autostrada” łącząca wschód z zachodem. Dziś, jest ona dziś reprezentacyjnym miejskim deptakiem.
Po mieście oprowadza nas przewodnik Marek Pyzowski.
Wzbudzając niemały zachwyt renesansowy ratusz jest jednym z najważniejszych zabytków miasta. Ratusz w Brzegu w obecnej, niemal niezmienionej formie, istnieje od XVI wieku. Choć jego budowa rozpoczęła się wieki wcześniej, to po drodze obiekt uległ spaleniu. Dzisiejszy kształt nadała mu przebudowa według projektu Jakuba Parra i Bernarda Niurona z drugiej połowy XVI wieku.
Na rynku zobaczymy także kamienice z rzadko spotykanymi domalowanymi oknami - to popularne atrakcje Brzegu. Jak się okazuje, było to często spotykane zjawisko w średniowieczu, gdy ze względu na wysoką cenę szkła, oszklenie okien było drogie, więc posiadanie dużego i w pełni oszklonego okna było przywilejem. Z tego powodu mieszczanie ozdabiali swoje domy - domalowywali imitacje okien - tzw. blendy.
Domalowanie blendy na fasadzie kamienicy było bardzo popularne - Brzeg opolski z tego słynie - dziś na rynku i pobliskich kamienicach odsłonięto wiele takich fragmentów.
Cała wschodnia i północna pierzeja rynku skrywa perełki w postaci ciekawych fasad, na które warto zwrócić uwagę.
Na jednej z bocznych ulic rynku znajdziemy dwie interesujące kamienice pochodzące z XVIII wieku. Sąsiadujące ze sobą budynki dzieli ponad 80 lat, ale wiąże się z nimi ciekawa historia. Otóż starsza kamienica była własnością bogatego katolickiego mieszczanina, który fakt przynależności do wspólnoty religijnej zaznaczył fantazyjną barokową dekoracją fasady. Później dobudowano podobną kamienicę w stylu klasycystycznym, ale z jednym tylko symbolem religijnym – kielichem, ukazując tym samym różnice pomiędzy wyznaniem katolickim a protestanckim.
Zaledwie 150 metrów dalej zobaczymy gotycki kościół św. Mikołaja. Jest to trzynawowa bazylika z przełomu XIV i XV wieku.
Surowe wnętrze świątyni imponuje smukłością - wysoka na 30 metrów nawa główna jest jedną z najwyższych na Śląsku.
Trójkątny kamień wmurowany w trakt nawiązuje do pruskiego króla Fryderyka II. Z legendy dowiadujemy się, że w tym miejscu spadł na trakt jego trójgraniasty kapelusz. Mieszkańcy postanowili upamiętnić to wydarzenie.
Bliżej koryta rzeki znajduje się Średniowieczny Plac Młynów. Dzisiejszy potężny budynek młyna pochodzi z 1889 roku i jest obecnie nieużywany, ale przy tym placu stoi też najstarszy zabytek miasta - to dawny kościół św. Piotra i Pawła z końca XIII wieku.
Warto wspomnieć o wyjątkowym, jak na to miejsce moście, który choć pochodzi z 1891 roku, to do Brzegu trafił dopiero po II wojnie światowej. Tak, trafił - ponieważ jest zaledwie częścią dawnego mostu z Fordonu - kiedyś podbydgoskiej miejscowości, a dziś dzielnicy Bydgoszczy. Stalowy most kratownicowy był niezwykle długi, ale został częściowo uszkodzony podczas działań wojennych.
Jeszcze na początku XIX wieku do miasta prowadziła okazała renesansowa Brama Odrzańska projektu Bernarda Niurona, jednak musiała ona ustąpić miejsca - i to dosłownie - dokonującej się rewolucji w transporcie kołowym. Inaczej mówiąc - pojazdy przestały się w niej mieścić, dlatego w 1895 roku została przeniesiona.
Zaglądamy również do świątyni z XVIII wieku to barokowy kościół Podwyższenia Krzyża Świętego.
Kościół zdobią iluzjonistyczne freski Jana Kubena, które optycznie powiększają jego wnętrze.
Podczas prac przy dekorowaniu sklepienia malarz dorzucił coś od siebie – wizerunek wiernego psa, który nauczony był przynosić mu spadające na posadzkę pędzle.
W kościele zobaczymy również nietypową pietę, czyli przedstawienie Matki Boskiej trzymającej na kolanach martwego Jezusa Chrystusa. Nietypową, ponieważ Matka Boska to tak naprawdę kukła, którą można poruszać. Tzw. Brzeska Pieta została przypadkowo odkryta ponad dwadzieścia lat temu na strychu jednego z domów należących do parafii.
Będący perłą renesansu zamek książąt legnicko-brzeskich jest jednym z najlepiej znanych zabytków na Śląsku.
Przebudowany w stylu renesansowym, został uszkodzony podczas wojen śląskich, a odbudowany dopiero w drugiej połowie XX wieku. Jednak bogato rzeźbiona fasada budynku bramnego z lat pięćdziesiątych XVI wieku zachowała się w oryginale i jest to znakomity przykład europejskiego renesansu.
W obiekcie mieści się Muzeum Piastów Śląskich, które w ramach stałych ekspozycji prezentuje historię miasta, dzieje Piastów Śląskich oraz rzeźbę i malarstwo śląskie ze zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu.
Zamek Piastów Śląskich w Brzegu często pojawi się pod nazwą: Mały Wawel.
