- W 1976 roku rozpoczęto prace przy pierwszym obiekcie - wiatraku z Zygmuntowa.
Historia muzeum sięga 1960 roku kiedy powołano do życia Oddział Budownictwa Ludowego w Muzeum Okręgowym w Lublinie. Dopiero dekadę później oddział został przekształcony w autonomiczne Muzeum Wsi Lubelskiej. Ekspozycja wnętrz obejmuje okres od 1881 do 1939 roku. W skali dziejów to zaledwie trzy pokolenia, których my już nie pamiętamy. Cennym walorem skansenu są kadry z życia codziennego przywołane z dziejów rodzin.
Zobaczymy w nim miniatury krajobrazów Lubelszczyzny - Roztocze, Powiśle, Podlasie, Nadbuże i Wyżynę Lubelską. Najstarszą chronologicznie ekspozycją jest zagroda z Brzezin, a najnowszą miasteczko z końca lat 30-tych XX wieku.
Ten skansen jest jednym z tych w Polsce, który przedstawia całe bogactwo zjawisk, na które składał się pejzaż Polski międzywojennej.- Grzegorz Miliszkiewicz, kustosz
Miasteczko
W zachodniej części skansenu znajduje się ryneczek miasteczka przedstawiającego życie prowincji. W budynkach zobaczymy odtworzone z wielką starannością wnętrza, gdzie w surowych progach mieszkańcy wykonywali proste czynności. Z ekspozycji dowiemy się jak wyglądało codzienne życie mieszkańców.
- Północna pierzeja rynku. Na zdjęciu od lewej: budynek usługowy z pocztą i sklepem żelaznym, okazały ratusz, zakłady usługowe, dom burmistrza.
Jednym z ważniejszych miejsc na mapie handlowej miasteczka był sklep żelazny, który oferował gotowe towary. Odegrał on ważną rolę w przemianie cywilizacyjnej społeczeństwa oferując w prowincjonalnych miejscowościach produkty codziennego użytku.
- W sklepie żelaznym mieszkańcy mogli nabyć różne produkty dostosowane do statutu społecznego i zasobności portfela.
Jeśli ktoś bardzo kochał swoją żonę, to nie kupił jej czarnego okropnego żelazka, tylko to piękne niklowane. To jest ta narracja, w której przedmioty służą do wyobrażenia dawnej rzeczywistości.- Grzegorz Miliszkiewicz, kustosz
W tym samym budynku znajduje się zakład fryzjerski z trzema stanowiskami. To miejsce z tradycją, do której obecnie się wraca.
- Przy jednym ze stanowisk znajdują się przyrządy do fryzowania włosów kobiecych - już wtedy nie było to miejsce nie tylko dla panów.
W jednej z izb budynku można zwiedzać kuchnię żydowską. W rogu pomieszczenia znajduje się piec z piekarnikiem (tzw. szabaśnik). Pod ścianą stół, a nad nim półka z akcesoriami i naczyniami. Po przeciwnej stronie łóżko wiedeńskie, toaletka z parawanem oraz maszyna do szycia.
- Brązowe naczynia były używane do potraw mięsnych, a potraw mlecznych - białe.
W agencji pocztowo-telefonicznej możemy się wcielić w rolę agenta, który poza rozprowadzeniem codziennej poczty nadawał telegrafy, sprzedawał losy państwowej loterii oraz wykonywał operacje w ramach Pocztowej Kasy Oszczędności.
- Dawna poczta była mocno powiązana z Pocztową Kasą Oszczędności - czyli najszerzej dostępnym w tamtych czasach kontem bankowym.
W niewielkiej piwiarni połączonej z masarnią zobaczymy ekspozycję czegoś na kształt wczesnej restauracji. Było to miejsce, w którym mieszkańcy miasteczka mogli skosztować najlepszych swojskich wyrobów i popić pysznym piwem, które było podawane również w butelkach.
- Klienci mogli skosztować specjałów popijając je piwem z firmowego dystrybutora!
Zespół sakralny
Ulokowany na przyrynkowym kwartale rzymskokatolicki zespół sakralny składa się z kościoła, dzwonnicy, plebanii i spichlerza. Za płotem znajduje się lapidarium - muzealne wyobrażenie cmentarza. Okazały drewniany kościół pochodzi z 1686 roku, dominuje w nim wystrój barokowy i późnobarokowy. W prezbiterium umieszczono kopię ołtarza z oryginalnym tabernakulum.
Pozostałe budynki są również drewniane. Plebania pochodzi z początku XIX wieku, a mały spichlerzyk prawdopodobnie z lat 70-tych XVIII wieku.
- Kościół jest przykładem dawnej sztuki liturgicznej - tzw. przedsoborowej. Kapłan odprawiał mszę świętą po łacinie, tyłem do wiernych.
- Wśród wnętrz muzealnych budynków możemy jeszcze zobaczyć m.in. sklep kolonialny, restaurację, gabinet dentystyczny, pracownię krawiecką, warsztat szewski.
Edukacja przez zwiedzanie
W budynku ratusza mieści się ekspozycja edukacyjna “Budujemy Lublin”, której misją jest poznawanie przeszłości przez bezpośredni kontakt i pracę z przedmiotem. Gra polega na wykonaniu danego zadania z wykorzystaniem dostępnych wszelkiego rodzaju przedmiotów.
Zajęcia historyczno-informacyjne prowadzone są przez doświadczonych specjalistów z wykorzystaniem specjalnych rekwizytów, które odzwierciedlają warunki codziennej egzystencji.
Wyżyna Lubelska
- Wiejska sielanka w Muzeum Wsi Lubelskiej: rok pański AD 2021 - w wyjątkowo zimnym marcu słońce dopiero przebijało się przez chmury.
Na północ od miasteczka odtworzona została Wyżyna Lubelska. Zobaczymy tam odtworzone z wielką dokładnością zagrody ze wsi Żuków i Niemce - klasyczny przykład luźnej zabudowy obejścia, które od połowy XIX wieku występowały powszechnie na terenie Lubelszczyzny.
Najważniejszy obiekt w zagrodzie z Żukowa stanowi chałupa o konstrukcji zrębowej z dachem krytym słomą. Przypuszczalnie zbudowana na początku XIX wieku.
- Gospodarstwo tworzą również dodatkowe budynki - stodoła, spichlerz i obora.
Chałupa w zagrodzie ze wsi Niemce pochodzi z 1890 roku i posiada przyległą murowaną piwnicę. Jest przykładem drewnianego domu konstrukcji węgłowej z dachem krytym słomą.
- Pozostałe budynki gospodarcze pochodzą z Nowej Wsi, również z końca XIX wieku.
W centrum Wyżyny znajduje się studnia kołowrotowa z kołem “deptanym” o średnicy trzech metrów. Została wybudowana ok. 1870 roku we wsi Błażka w celu pozyskania dodatkowej wody dla domostw i pojenia zwierząt.
- studnia kołowrotowa z kołem “deptanym” - takich studni już od dziesiątek lat nie ma.
Na Wyżynie Lubelskiej zobaczymy jeszcze jedną ciekawą chałupę w zagrodzie z Żabna. Pochodząca z 1895 roku chałupa wyróżnia się rzadkim dachem naczółkowym krytym słomą oraz gankiem podpatrzonym jakby w ziemiańskim dworze.
- Dodatkowe budynki w gospodarstwie to obora, stajnia i stodoła - wszystkie pokryte wspólnym dachem.
Przy rozstaju dróg stoi skromna kapliczka z Kolanówki. Jest to przykład archaicznej drewnianej kapliczki typu kłodowego, często spotykanej na Lubelszczyźnie.
- W niszy umieszczono kopię rzeźbę Chrystusa Frasobliwego.
Na szczycie Wyżyny stoi pierwszy przeniesiony do muzeum obiekt – wiatrak typu holenderskiego z Zygmuntowa, a więc z obrotową czapą. Wybudowany w 1918 roku, powstał w celu wyrobu mąki, a później rozbudowany w celu produkcji kaszy.
- Przeciętna zdolność przemiału ziarna w ciągu godziny wynosiła od 200 do nawet 400 kg przy dobrym wietrze.
Powiśle
Na południe od miasteczka rozciąga się sektor Powiśle. To malowniczo położona ekspozycja w dolinie rzeki Czechówki. Sztucznie spiętrzona rzeka tworzy nadwiślański zakątek.
- Sztucznie spiętrzony strumyk tworzy namiastkę rzeki, na której brzegach rozstawione zostały zagrody. Jest ich tu w sumie sześć, a do tego most i dwie kapliczki.
Na Powiślu odwiedziliśmy niedawno udostępnioną do zwiedzania zagrodę z Brzezin. Ekspozycja ukazuje możliwą sytuację z 1881 roku, czyli jest chronologicznie najwcześniejszą wystawą w muzeum i umożliwia poznanie codziennego życia chłopskiej rodziny z końca XIX wieku.
- Wybudowana pod koniec XVIII wieku chałupa, wraz ze stodołą z połowy XIX wieku stanowią typowy majątek średniozamożnych uwłaszczonych chłopów.
Chałupa z centralną izbą jest prawdopodobnie najstarszym zachowanym tego typu obiektem na Lubelszczyźnie. W ścianie frontowej umieszczono dwoje drzwi - przez które wchodzi się do pomieszczeń sąsiadujących z izbą mieszkalną. Po prawej znajduje się sień, w której mieszkały także zwierzęta, a po lewej pełniąca funkcję magazynu komora.
- Wejście główne do chałupy - przez sień. Z boku ławka, na której wypoczywali domownicy.
Wchodzimy do środka obejrzeć ekspozycję. Jest rok pański 1881. Minęło już 17 lat od uwłaszczenia chłopów. Chałupę zamieszkuje katolicka rodzina Jakuba i Agnieszki Gruzów. Jest to wielodzietna rodzina z szóstką dzieci.
- Widok z głównej izby na wyjście do spichlerza. Po bokach wyrka i kołyska.
Gruzowie zajmowali się wyłącznie uprawą roli i nie wykonywali w chacie żadnego rzemiosła, dlatego wieczorem jej wnętrze było oświetlane słabym światłem świecaka.
- Na wyposażeniu wnętrza znajduje się wiele sprzętów wykonanych z drewna i bardzo niewiele przedmiotów z metalu.
W centralnym miejscu izby stoi prosta ława do spożywania wspólnych posiłków. Pod ścianą półki z naczyniami, a w rogach - słomiane wyrka. W kołysce leży mała Agnieszka. Na ścianach wiszą krzyżyk i kilka obrazów świętych.
- W chacie Gruzów było dużo narzędzi z drewna, a niewiele metalowych. Na zdjęciu stół w centrum głównego pomieszczenia.
Komora z lewej strony chałupy służyła za magazyn żywności - przechowywano w niej artykuły spożywcze i narzędzia. Zawieszona wysoko półka służyła do przechowywania chleba z dala od gryzoni. W sieni mieszkały zwierzęta - świnie, ptactwo i koń. W czasie zimy ptactwo przenoszono do izby mieszkalnej. Pozostałe zwierzęta - krowy i woły zamieszkiwały w znajdującej się za chatą stodole z XIX wieku.
- Spichlerz, w którym trzymano produkty żywnościowe, odzież i narzędzia.
