W tym tekście chcemy rzucić światło na jedno z ważniejszych zagadnień buddyzmu, a mianowicie gesty przedstawiane przez osobę Buddy.
Dominujące w Azji religie charakteryzuje fantazyjna architektura, kolorowe i ogromne figury oraz rytuały tak odmienne od chrześcijaństwa, że wzbudzają ciekawość u każdego.
Jedną z większych religii Azji, jest wyznawany przez 380 milionów ludzi Buddyzm. Najważniejsze kraje, w których buddyzm jest religią dominującą to m.in. Tajlandia, Kambodża, Wietnam, Laos, Mjanma i Sri Lanka.
Wielkie świątynie, posągi Buddy i relikwiarze w formie stupy czy pagody, to widok nieodłączny w tych krajobrazach.
Budda ozdabia niemal wszystko - parki, ogrody, ronda, czasem nawet siedzi na murku. Posągi Buddy występują w czterech podstawowych pozach, a każda z nich wyraża konkretne gesty zwane mudrą.
W tym tekście, chcemy pokazać, jaką odgrywają rolę i dlaczego jest ich tak dużo.
- Chyba najszerzej rozpowszechniony wizerunek Buddy ze Sri Lanki. Pochodzi z miasta Polonnaruwa, świątynia Vatadage.
Kim właściwie jest Budda?
Uwaga, bo będzie to niezły szok dla każdego zainteresowanego: Budda to nie imię, a tytuł. Po raz pierwszy nadano go człowiekowi urodzonemu na terenie dzisiejszego Nepalu, w VI lub V wieku p.n.e. Pierwsi, którzy objęli tytuł Buddy nie byli uznawani za bogów, lecz ludzi oświeconych.
Osoba Buddy, o której opowiadają legendy dotyczące oświecenia i drzewa Bodhi, urodziła się w małym królestwie na pograniczu Indii i Nepalu jako książę Siddhartha Gautama.
Żyjący pod kloszem Siddhartha pewnego dnia wymknął się poza bramy pałacu i po raz pierwszy zobaczył starość, śmierć i biedę. Tak bardzo poruszony tym obrazem opuścił bezpieczną enklawę i wyruszył w świat w poszukiwaniu odpowiedzi, które mogłyby mu pomóc w zakończeniu wiecznego cierpienia.
Po tygodniach tułaczki Siddhartha stał się jednym z wielu poszukiwaczy Prawdy, czyli zwolennikiem ascezy. Wyrzekając się przyjemności i zadając sobie umyślnie cierpienia, dotarł na skraj śmierci. Wyniszczające praktyki nie przybliżyły go do odkrycia prawdy, a wręcz przeciwnie - oddalały od niej.
Porzucił towarzyszy niedoli i przez jakiś czas tułał się po świecie. Gdy dotarł do małej wioski, usiadł pod drzewem figowym, które poprzez swój rozłożysty parasol zagwarantowało mu ochronę przed nieprzyjazną aurą. Po czterdziestu dniach i czterdziestu nocach, Siddhartha doznał oświecenia, a stanem umysłu wykroczył poza cierpienie ludzkiej egzystencji. Przyjął imię Buddy Siakjamuniego.
Resztę życia poświęcił na przekazywaniu wiedzy mającej pomóc zerwać z odwiecznym cyklem cierpienia. Wiedzę przekazywał za pomocą gestów zwanych mudrami.
Po długiej chorobie Budda osiadł w miasteczku Kusinara, gdzie podobno zmarł z przyczyn naturalnych, choć niektórzy uważają, że został otruty.
- Obraz przedstawiający Buddę podczas pierwszego nauczania - więcej w naszym filmie.
Sam Budda nie jest postrzegany jako bóg czy istota nadprzyrodzona. Uważał, że wszystkie żyjące istoty mają naturę Buddy i mogą stać się Buddami.
Znany nam współcześnie tytuł oznacza “tego, który się przebudził” i ujrzał czym naprawdę jest rzeczywistość.
Pozy posągów Buddy
Cztery podstawowe pozycje przedstawiają Buddę jako postać idącą, stojącą, leżącą oraz - najczęściej spotykaną - siedzącą.
Figura w pozycji idącej jest najrzadsza, jednak warta wzmianki. Sami jeszcze tego nie widzieliśmy, ale na pewno rozszerzymy tekst, gdy tylko sfotografujemy.
Budda w pozie stojącej najczęściej pojawia się w plenerze, gdy wyłaniając się wysoko ponad horyzont działa jak latarnia dla wiernych. Stojące posągi zwykle ukazują gest błogosławieństwa, współczucia lub nauczania. Najczęściej spotykany jest Budda z wyciągniętymi na zewnątrz dłońmi (jedna w górze, druga w dole) w pozie “witania” lub z uniesioną tylko jedną dłonią - na zewnątrz przed siebie.
- Pozdrawiający Budda w świątyni w Sigiriji.
Kolejnym ważnym wizerunkiem Buddy, należącym do podstawowych elementów ikonografii, jest posąg przedstawiony w pozie leżącej. Warto jednak podkreślić, że istnieją dwa wizerunki - na pierwszy rzut oka identyczne. Zmianę najłatwiej wychwycić patrząc na stopy.
Obie pozy przedstawiają Buddę leżącego na prawym boku, wspierającego głowę na prawej ręce. Jest to wyobrażenie człowieka zbliżającego się końca życia.
- Pierwszy z wizerunków charakteryzują równo ułożone stopy - to Budda w chwili największego oświecenia, tuż przed osiągnięciem stanu nirwany - potocznie zwany “odpoczywającym”.
- Drugi wizerunek ukazuje stopy ułożone nierówno - przedstawia śmierć w chwili osiągnięcia nirwany.
- Umierający Budda spotkany w drodze na szczyt Pidurangali.
Gesty Buddy zwane mudrą
Posągi siedzącego Buddy odzwierciedlają wydarzenia z jego życia, zwane mudrą - gesty różniące się ułożeniem dłoni. Te posągi są najczęściej spotykane i towarzyszom mieszkańcom krajów buddyjskich niemal na każdym kroku.
Dhyana
Najpowszechniej znana jest mudra medytacji - gest oznaczający najwyższą koncentrację umysłu, symbolizujący stan głębokiego skupienia.
Siedzący w pozycji lotosu Budda składa ręce na łonie jedna na drugiej, wnętrzem skierowanym ku górze. Taki układ rąk tworzy miseczkę wewnętrznej czystości.
Bhumisparsha
Mudra będąca gestem “dotknięcia ziemi” jest umocowana w mitologii oświecenia. Symbolizuje ona moment, gdy Buddę odwiedził Pan Iluzji - Vassavadi Mara. Zadał pytanie “kto uwierzy w twoje oświecenie”, po czym Budda dotknął ziemi i przywołał ją na świadka, a bogini ziemi Torani zmyła złe moce (wydarzenie nazywane jest zwycięstwem nad Marą).
Lewa ręka spoczywa na udzie, a prawa - skierowana wnętrzem w stronę kolana - dotyka palcami ziemi.
Warada
Gest często mylony z Bhumisparsha za sprawą podobnego ułożenia dłoni, ale ręka dotykająca ziemi jest odwrócona wnętrzem na zewnątrz.
W pozie siedzącej gest wykonywany jest na znak błogosławieństwa.
Abhaya
Gest “braku lęku”, pokoju i ochrony. Mudra znana również pod nazwą “bez strachu”. Wg legend Budda tym gestem powstrzymał szalejącego słonia i okiełznał go.
Prawa ręka jest podniesiona na wysokość ramion, a wewnętrzna strona dłoni skierowana na zewnątrz (symbol znaku STOP).
Głębszego sensu trzeba szukać w umiejscowieniu dłoni - w pobliżu ramienia symbolizuje ochronę, a położona bliżej centrum ciała - błogosławieństwo wykonane bezpośrednio po oświeceniu. Gest przy użyciu obu dłoni zwykle oznacza uspokojenie fal.
Vitarka
Mudra symbolizująca rozmyślanie lub nauczanie. Gest można rozpoznać po tzw. “okejce”, wykonanej podniesioną dłonią. Chodzi tu jednak o okrąg utworzony przez stykające się palce - jest to Koło Praw symbolizujące nieskończony cykl narodzin i wcieleń oraz zasady karmy i nirwany.
Mudra spotykana zarówno w pozie stojącej i siedzącej, a także prawą lub lewą ręką oraz (rzadko, ale zdarza się) obiema na raz.
Dharmachakra
Gest pokazany podczas pierwszego publicznego nauczania (kazania) Buddy nazwany został dharmachakra prawartana, czyli “puszczenie Koła Praw w ruch”.
Najczęściej układ dłoni przypomina powyższy gest vitarka, jednak składa się z dwóch dłoni złożonych do tzw. “okejki”, a palec wskazujący jednej ręki dotyka drugiej. Niezależnie od kombinacji i rozstawienia palców, obie dłonie stykają się.
Karana
Gest zwany “odpędzaniem zła”. Używany w celu odganiania chorób, demonów i negatywnych myśli - często spotykany w prywatnych domach.
Objawia się skierowaniem dłoni na zewnątrz. Palce wskazujący i mały są wyprostowane, a środkowe dotykają kciuka (czasem tylko środkowy styka się z kciukiem). Przypomina trochę “diabełka”.
Vajra
Wskazuje na wielkie znaczenie wiedzy lub najwyższej mądrości. Palec wskazujący reprezentuje wiedzę, a pięść prawej ręki ją chroni.
Objawia się ściskaniem palca wskazującego drugą dłonią.
Uttarabodhi
Oznacza najwyższe oświecenie przez połączenie się z boską energią. Czasem mylnie rozpoznawany jako alternatywny symbol medytacji.
Gest wykonuje się poprzez połączenie dłoni i złączeniu palców wskazujących do góry. Pozostałe palce splata się na kostkach przeciwstawnej ręki.
Namaskara / Anjali
Mudra Używana do witania, modlitwy i okazywania szacunku.
Obie dłonie ściśnięte razem skierowane ku górze, przypominają gest rąk złożonych do modlitwy. Kciuki lekko oparte o mostek.
Bonus
Buddyzm różni się nieznacznie w zależności od kraju. Często przejmuje cechy charakterystyczne dla religii zewnętrznej. Taki stan rzeczy zauważymy np. w Sri Lance, gdzie wchodząc do świątyni buddyjskiej, czasem trudno oprzeć się wrażeniu, że jest to świątynia hinduistyczna.
Z kolei w Wietnamie buddyzm przejął wiele cech chińskiego odłamu, która dotarła tam wraz z przybywającymi nas przestrzeni wieków emigrantami - dlatego w świątyniach zobaczymy uśmiechniętego grubaska czy boginię tysiąca ramion.
Budaj lub po prostu Roześmiany Budda to charakterystyczna dla religii Chin postać. Przez turystów najczęściej określana mianem "grubego Buddy", którego figurki można kupić na każdym straganie.
Powszechnie uważa się, że pocieranie brzucha grubaska przynosi szczęście, bogactwo i dobrobyt.
- Ten roześmiany grubasek jest popularną pamiątką z podróży po Azji.
Kwan Yin lub po prostu Lady Budda to posąg przedstawiający boginię miłosierdzia, która występuje w niemal każdej świątyni w Wietnamie. Czasem osiąga gigantyczne rozmiary, np. w Đà Lạt o wysokości 67 metrów.
Najczęściej można spotkać boginię w dwóch pozach:
- z dzbanem i listkiem symbolizującą współczucie,
- wylewającą zawartość fiolki z tzw. “okejką” - symbol cierpliwość.
Osoba bogini została przeszczepiona z indyjskiej religii, dlatego można ją spotkać również pod imionami Kuan Yin, Quan Yin lub Awalokiteśwara.
- Jeden z posągów bogini Kwan Yin (wcale nie największy jaki widzieliśmy).
W niektórych przypadkach bogini prezentowana jest w mudrze w pozie siedzącej.
Bogini przedstawiana jest również jako postać Kwan Yin tysiąca ramion symbolizuje skierowanie uwagi na potrzeby cierpiących. Przypisuje się jej zdolność widzenia wszystkich rzeczy i dokonywania cudów. W wietnamskich świątyniach buddyjskich jest często spotykana na specjalnie dedykowanych ołtarzach (przeważnie mniejszy od głównego ołtarza Buddy).
- Kwan Yin tysiąca ramion w świątyni Phap Hoa w Sajgonie.
Awalokiteśwara współczujący i miłosierny
Imię Awalokiteśwara nie określa tylko kobiety. W przypadku, gdy odnosi się do “Pana, który patrzy z góry ze współczuciem” - jest wielorękim i jedenastogłowym mężczyzną. Najczęściej ukazuje księcia ubranego w klejnoty, siedzącego na lwim tronie. Nad głową znajduje się rytualny parasol - starożytny symbol statusu królewskiego.
- Wiele twarzy i rąk symbolizuje zdolność podejmowania wielu działań jednocześnie.
Budda Siakjamuni w religii khmerskiej
Znany wcześniej jako Siddhartha Gautama, Budda Siakjamuni (ten, który doznał oświecenia pod drzewem Bodhi) jest także czczony przez buddyjskich khmerów pochodzących z Kambodży. Ciekawym przykładem kultu jest najważniejsza w Ho Chi Minh (Sajgon) świątynia, gdzie cały pawilon poświęcony został jego historii i naukom.
Pagoda Chantarangsay została zbudowana w 1946 roku, a jej architektura nawiązuje do historycznej i kulturowej spuścizny Khmerów. Na ścianach i suficie znajdują się sceny opowiadające o życiu, historii i duchowych praktykach Buddy Siakjamuniego.
- Budda Siakjamuni w khmerskiej świątyni Wat Chantaransay w Sajgonie.
Tekst będzie aktualizowany o nowe zdjęcia z podróży.
